ETİK İLKELER

Committe on Publication Ethics (COPE)’un bilimsel yayınlar için hazırlamış olduğu etik ilkelerden hareketle Kitabiyat’ın etik ilkeleri şöyle belirtilebilir:

Yazarların Etik Sorumlulukları:

• Yazarlar, Yükseköğretim Kurulu’nca belirtilen Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’ni dikkate almalıdır.
• Özgünlük ve İntihal: Yazarlar, tamamen orijinal eserler göndermelidir. Başkalarının çalışmalarını veya sözlerini kullanmışlarsa, bu bilimsel etiğe uygun şekilde alıntılanmış olmalıdır. İntihal, tüm biçimlerinde etik olmayan yayıncılık davranışını oluşturur ve kabul edilemez. Bu nedenle dergiye yazı gönderen tüm yazarlardan benzerlik oranı raporu istenmektedir.
• Birden Çok, Yinelenen, Yedekli veya Eşzamanlı Gönderim/Yayın: Yazarlar başka bir dergide daha önce yayımlanmış bir yazıyı değerlendirilmek için göndermemelidir. Bir yazının birden fazla dergiye eşzamanlı olarak sunulması etik olmayan yayıncılık davranışıdır ve kabul edilemez.
• Yazarlık: Sadece yazarlık ölçütlerini yerine getiren kişiler, yazının içeriğinde yazar olarak listelenmelidir. Bu yazarlık ölçütleri şu şekildedir; (i) tasarım, uygulama, veri toplama veya analiz aşamalarına katkı sağlamıştır, (ii) yazıyı hazırlamış veya önemli entelektüel katkı sağlamış veya eleştirel olarak revize etmiştir veya (iii) yazının son halini görmüş, onaylamış ve yayımlanmak üzere teslim edilmesini kabul etmiştir. Sorumlu yazar, tüm yazarların (yukarıdaki tanıma göre) yazar listesine dâhil edilmesini sağlamalı ve yazarların çalışmanın son halini gördüklerini ve yayımlanmak üzere sunulmasını kabul ettiklerini beyan etmelidir.
• Beyan ve Çıkar Çatışmaları: Yazarlar, mümkün olan en erken aşamada (genellikle yazı gönderimi sırasında bir bildirme formu sunarak ve yazıda bir beyanı dâhil ederek) çıkar çatışmalarını açığa çıkarmalıdır. Çalışma için tüm mali destek kaynakları beyan edilmelidir (varsa hibe/fon/referans numarası dâhil).
• Hakem Değerlendirme Süreci: Yazarlar hakem değerlendirme sürecine katılmakla yükümlüdürler ve editörlerin ham veri taleplerine, açıklamalara ve etik onayının kanıtlarına ve telif hakkı izinlerine derhal yanıt vererek tam olarak iş birliği yapmakla yükümlüdürler. İlk olarak “gerekli revizyon” kararı verilmesi durumunda, yazarlar hakemlerin yorumlarına sistematik bir şekilde verilen son tarihe kadar yazılarını gözden geçirip yeniden ibraz etmelidirler.
• Yayımlanan Eserlerde Temel Hatalar: Yazarlar kendi yayımladıkları çalışmalarında önemli hatalar veya yanlışlıklar bulduklarında, dergi editörlerini veya yayıncılarını derhal bilgilendirmek ve yazı üzerinde tespit edilen bir yazı/dizgi hatasını düzeltmek veya yazıyı yayımdan çıkarmak için dergi editörleriyle veya yayıncılarıyla işbirliği yapmakla yükümlüdürler. Editörler veya yayıncı, yayımlanan bir çalışmanın önemli bir hata veya yanlışlık içerdiğini üçüncü bir şahıstan öğrenirse, yazarın yazıyı derhal düzeltme, geri çekme veya derginin editörlerine kâğıdın doğruluğuna dair kanıt sunma yükümlülüğünü almalıdır.

 

YÖK Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi’ne Uygunluk

YÖK Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi, Madde 4’teki “Bilim araştırma ve yayın etiğine aykırı eylemler” başlığında aşağıda verildiği gibidir. Yazarların aşağıda ayrıntıları verilen hususlardan ciddiyetle sakınmaları gerekir:

• İntihal: Başkalarının fikirlerini, metotlarını, verilerini, uygulamalarını, yazılarını, şekillerini veya eserlerini sahiplerine bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseriymiş gibi sunmak,
• Sahtecilik: Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, sunulan veya yayımlanan eseri gerçek olmayan verilere dayandırarak düzenlemek veya değiştirmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak, yapılmamış bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek,
• Çarpıtma: Araştırma kayıtları ve elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan yöntem, cihaz ve materyalleri kullanılmış gibi göstermek, araştırma hipotezine uygun olmayan verileri değerlendirmeye almamak, ilgili teori veya varsayımlara uydurmak için veriler ve/veya sonuçlarla oynamak, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek,
• Tekrar yayım: Bir araştırmanın aynı sonuçlarını içeren birden fazla eseri doçentlik sınavı değerlendirmelerinde ve akademik terfilerde ayrı eserler olarak sunmak,
• Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde, uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak ve birbirine atıf yapmadan çok sayıda yayın yaparak doçentlik sınavı değerlendirmelerinde ve akademik terfilerde ayrı eserler olarak sunmak,
• Haksız yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek, aktif katkısı olan kişileri yazarlar arasına dâhil etmemek, yazarlar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini yayım sırasında veya sonraki baskılarda eserden çıkarmak, aktif katkısı olmadığı halde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmek,
• Diğer etik ihlali türleri: Destek alınarak yürütülen araştırmaların yayınlarında destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile onların araştırmadaki katkılarını açık bir biçimde belirtmemek, hakem olarak incelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak, bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları, imkânları ve cihazları amaç dışı kullanmak, tamamen dayanaksız, yersiz ve kasıtlı etik ihlali suçlamasında bulunmak.

 

Hakemlerin Etik Sorumlulukları:

• Editöryal Kararlara Katkı: Editör kararlarında editörlere yardımcı olur ve editöryal iletişim yoluyla yazarlara yazılarını iyileştirmede yardımcı olur.
• Sürat: Yazı önerisini incelemek için yeterli nitelikte hissetmeyen veya yazı incelemesinin zamanında gerçekleşemeyeceğini bilen herhangi bir hakem, derhal editörleri haberdar etmeli ve gözden geçirme davetini reddetmeli, böylece yeni hakem atamasının yapılması sağlanmalıdır.
• Gizlilik: Gözden geçirilmek üzere gönderilen tüm çalışmalar gizli belgelerdir ve bu şekilde ele alınmalıdır. Editör tarafından yetkilendirilmedikçe başkalarına gösterilmemeli veya tartışılmamalıdır. Bu durum inceleme davetini reddeden hakemler için de geçerlidir.
• Tarafsızlık Standartları: Çalışmaya dair yorumlar tarafsız olarak yapılmalı ve yazarların yazıyı geliştirmek için kullanabileceği şekilde öneriler yapılmalıdır. Yazarlara yönelik kişisel eleştiriler uygun değildir.
• Kaynakların Kabulü: Hakemler, ilgili yayımlanmış ancak atıfta bulunulmamış eserleri belirtmelidir. Hakemler ayrıca, incelenen yazı ile başka herhangi bir yazının (yayımlanmış veya yayımlanmamış) herhangi bir önemli benzerliğini editörüne bildirmelidir.
• Bilgilendirme ve Görüş Ayrılıkları: Hakemler, yazarların açık yazılı izni olmaksızın kendi araştırma amaçları için sunulan bir yazıda yayımlanmamış bilgileri kullanmamalıdır. Ayrıca ret verecekleri aday yazılar için açık ve ayrıntılı gerekçeler bildirmelidir.
• Çıkar Çatışmaları: Hakemler; araştırmayla, yazarlarla ve/veya araştırma fon sağlayıcılar ile çıkar çatışması içerisinde olmamalıdır. Çıkar çatışmaları editöre bildirilmelidir.

 

Editörlerin Etik Sorumlulukları:

• Tarafsızlık ve Yayıncıya Ait Özgürlük: Editörler gönderilen yazı önerilerini derginin kapsamına uygun olması ve çalışmalarının önemi ve orijinalliğini dikkate alarak değerlendirirler. Editörler, yazı önerisini sunan yazarların ırk, cinsiyet, etnik köken, uyruk veya politik görüşlerini dikkate almaksızın şeffaf ve objektif bir süreç oluştururlar. Düzeltme ya da yayınlama kararına dergi editör kurulu dışında diğer kurumlar etki edemez. Editörler, yayımlanan sayıların okuyucuya, araştırmacıya, uygulayıcıya ve bilimsel alana katkıda bulunmasına ve özgün nitelikte olmasına özen gösterir.
• Bağımsızlık: Editörler, (Editör ve Yardımcı Editörler) ile yayıncı arasındaki ilişki editör bağımsızlığı ilkesine dayanmaktadır. Editörler ve yayıncı arasındaki yazılı anlaşmaya göre, editörlerin tüm kararları yayıncıdan ve dergi sahibinden bağımsızdır. Editörler, dergi politikası, yayın kuralları ve seviyesine uymayan eksik ve hatalı araştırmaları hiçbir etki altında kalmadan reddetmelidir.
• Gizlilik: Editörler gönderilen bir yazıyla ilgili bilgileri, sorumlu yazar, hakemler ve yayın kurulu dışında başka herhangi biriyle paylaşmamalıdır. En az iki hakem tarafından değerlendirilen yazıların çift taraflı kör hakemlik sistemine göre değerlendirilmesini sağlamalı ve hakemlerin isimlerini saklı tutmalıdır.
• Bilgilendirme ve Görüş Ayrılıkları: Editörler ve yayın kurulu üyeleri, yazarların açık yazılı izni olmaksızın kendi araştırma amaçları için sunulan bir yazıda yayımlanmamış bilgileri kullanamazlar. Editörler, kabul ya da reddettiği yazıların yazarlarıyla çıkar çatışması içerisinde olmamalıdır. Ayrıca ret verecekleri aday yazılar için açık ve ayrıntılı gerekçeler bildirmelidir.
• Yayın Kararı: Editörler, yayımlanmak üzere kabul edilen tüm yazıların, alanında uzman olan en az iki hakem tarafından hakem değerlendirmesine tabi tutulmasını sağlar. Editörler, dergiye gönderilen yazılardan hangi eserin yayımlanacağına, söz konusu çalışmanın geçerliliğine, araştırmacılar ve okurlar açısından önemine, hakemlerin yorumlarına ve bu gibi yasal şartlara göre karar vermekten sorumludur. Editörler, yazıları kabul etmek ya da reddetmek sorumluluk ve yetkisine sahiptir. Dolayısıyla sorumluluk ve yetkisini yerinde ve zamanında kullanmak zorundadır.
• Etik Kaygılar: Editörler sunulan veya yayımlanan bir yazıya ilişkin etik kaygılar ortaya çıktığında tedbirler alacaktır. Nitekim fikri mülkiyet haklarından ve etik standartlardan ödün vermeden iş süreçlerine devam ederler. Yayımlandıktan yıllar sonra ortaya çıksa bile, bildirilen her etik olmayan yayımlama davranışı incelenecektir. Editörler, etik kaygılar oluşması durumunda COPE Flowcharts’ı takip eder. Etik sorunların önemli olması durumunda düzeltme, geri çekme uygulanabilir veya konu ile ilgili endişeler dergide yayımlanabilir.
• Dergi Kurullarıyla İşbirliği: Editörler, danışma komitesi üyelerinin tümünün yayın politikalarına ve yönergelerine uygun olarak süreçleri ilerletmesini sağlar. Danışma kurulu üyelerine yayın politikaları hakkında bilgi verir. Danışma kurulu üyelerinin çalışmalarını bağımsız olarak değerlendirmesini sağlar. Yeni danışma kurulu üyelerine katkıda bulunabilir ve uygun şekilde karar verir. Değerlendirme için danışma kurulu üyelerinin uzmanlığına uygun çalışmaları göndermelidir. Danışma kurulu ile düzenli olarak etkileşime geçmelidir. Yayın politikaları ve dergi gelişimi için yayın kurulu ile düzenli toplantılar düzenlemelidir.

 

Etik İlkelere Uymayan Durumun Editöre Bildirilmesi

• Editörler, hakemler veya yazarlar ile ilgili etik ilkelere uymayan bir davranış ya da değerlendirme sürecindeki, erken görünümdeki ya da yayımlanmış bir yazı ile ilgili etik olmayan bir durumla karşılaşılması durumunda bu konunun [email protected] adresine ileti yoluyla bildirilmesi gerekir.